زماني که سکاييان در جنوب درياچه ي اروميه در ناحيه ي ماننا مستقر بودند سقز پايتخت آنان بوده است.آقاي"جليل ضياپور" در "مادها و بنيان گذاري نخستين پادشاهي در غرب ايران" ايزيرتو را همين سقز کنوني مي داند،وي در ادامه دليل آن را وجود دو قلعه از هفت قلعه اي که "نابورشاروسو" سردار آشوري در زمان"آشوربانيپال" نام برده است،در حوالي سقز مي داند؛1- قلعه ي زيويه 2- قلعه ي ورمياته.


"ژاک دومورگان" در جغرافياي غرب مي نويسد که:سقز شهري قديمي و کوچک است که سابق داراي استحکامات و برج و بارو بوده همچنين"دياکنوف" در تاريخ ماد سقز را ناحيه ي فرعي (ب) از ناحيه (3) از دوازده منطقه اي که بر اساس خط آب تقسيم بندي کرده مي داند يعني جنوب درياچه ي اروميه.


برخي ديگر معتقدند که واژه ي سقز برگرفته از نام"سياکسار" يکي از پادشاهان مادي است که يونانيان او را "سياکس" خوانده اند."عبدالحسين زرين کوب" در (روزگاران 1378) مي نويسد که بقاياي طوايف مختلف بومي و مهاجر قبل از ورود آريايي ها در نواحي سقز کنوني مستقر بوده اند و اتحاديه ي ماناي را به وجود آورده بودند که آنچه به نام گنجينه ي زيويه در نزديکي سقز در اين اواخر به دست باستان شناسان بدست آمد نشانگر فرهنگ و هنر آنان مي باشد؛در برخي منابع ديگر هم آمده که اقوام "لولوي" و " زامودها" نيز که جزو تمدن "مانايي" هستند،محل سکونت اصلي آنان اطراف سقز بوده است.


"آندره گدار" مرکز تمدن "مانا" را در تپه ي "کاپلانتو"(قپلانتو) در جنوب سقز مي دانست و "دياکنوف" هم معتقد است که اين مرکزيت در شمال غربي "مانا" يعني ناحيه اي بين بوکان و سقز.با توجه به اينکه دست نوشته ها و آثار مکتوب از مادها و اقوام اوليه اين ناحيه تا به حال به دست نيامده و با توجه به حجم و گوناگوني فرضيات در اين باره ادامه ي بحث را به دست صاحبان فن مي سپاريم باشد که با تلاش و کوشش فراوان چراغ راه تاريک تاريخ اين مرز و بوم را بيفروزند.


در باره ي تاريخ نه چندان دور سقز يعني حوالي سال 1310 يکي از تاريخ نويسان به نام (وقايع نگار کردستاني) سقز را يکي از بلوکات هفده گانه ي کردستان مي داند که در بين شمال و غرب با سنندج بيست و چهار فرسنگ(هر فرسنگ معادل 6 کيلومتر) فاصله داشته و يک قصبه و سيصد و شصت روستا را شامل مي شده،همچنين او سقز را نزديک به هزار و دويست و بيست و چهار خانوار تخمين زده است و جمعيت آن را سي و چهار هزار و بيست و چهار نفر سرشماري کرده است.


اين شهر در آن زمان داراي سه حمام،ده مسجد،يک بازار و سه کاروان سراي معتبر بوده و عمارت با شکوه و پررونقي داشته که داراي اندروني و بيروني وسيعي بوده است،همچنين باغها و چشمه هاي فراوان و مردمي بافرهنگ داشته است.ميزان مالياتي را که اين شهر بايد مي پرداخته حدود شش هزار و سيصد و پنج تومان بوده.بلوک کرفتو که يکي از بلوکهاي هفده گانه بوده با جمعيتي نزديک به هزار و ششصد نفر خود جزئي از بلوک سقز به شمار مي رفته است.